Karađorđev ustanak (1804) imao je dalekosežniji značaj za srpski narod, a i za ostale južnoslovenske narode, nego što se to savremenicima činilo. Jer, ustanička misao, klica pobune protiv dotadašnjeg reda stvari, brzo je prešla granicu Beogradskog pašaluka i proširila se do Grka i Bugara. Obuhvatila je i Srbe preko Save i Dunava. Mnogi Srbi iz Austrije i Ugarske pomagali su šumadijske ustanike moralno i materijalno, a među njima je bio i tadašnji duhovni poglavar austrijskih Srba, mitropolit Stratimirović. Nacionalno-oslobodilačkom borbom ustanička Srbija i Beograd postaju žarišta nacionalnog i antifeudalnog otpora. Zato već za vreme ustanka u Beogradu, tek oslobođenog od viševekovnog turskog ropstva, hrle brojni radikalno orijentisani srpski intelektualci iz Austrije, pisci i profesori.
Među njima je bio i Dositej Obradović, središnja ličnost srpske kulture, ne samo tog vremena. Donosi sobom biblioteku na stranim jezicima i planski započinje rad na širenju prosvete i kulture u probuđenoj Srbiji. Ubrzo je postavljen i za ministra prosvete. A u to vreme, po Vukovom svedočenju, u Srbiji ni u sto sela nije bilo nijedne škole, a kada su 1813. godine u Beču pokrenute "Novine serbske", na njih je bilo pretplaćeno samo petoro ljudi iz Srbije. Samo četiri godine nakon dizanja ustanka, Dositej osniva u Beogradu Veliku školu, koja odmah počinje sa radom. Bio je to zaista događaj od dalekosežnog značaja: sinovi nepismenih ustaničkih starešina i hajduka počinju da uče svetsku istoriju, nemački jezik, filozofiju, statistiku… oplemenjujući svoj duh plodovima svetske kulture. Uslov za upis bio je da već znaju da čitaju, pišu i računaju.
Zgrada u kojoj je započeo rad Velike škole sačuvana je do danas: nalazi se preko puta muzeja Vuka i Dositeja i predstavlja jedinsveno svedočenje opismenjavanja u Srba.
Pratite Krstaricu na www.krstarica.com