Ovogodišnja sistematska arheološka istraživanja na lokalitetu Kremenjak, u blizini sela Potpornja, nedaleko od Vršca, jasno su definisala izgled vinčanske kuće, zahvaljujući tome što smo u otvorenom iskopu veličine 54 kvadratna metra pronašli stambeni objekat. To će nam omogućiti da povežemo pokretni materijal sa određenim stambenim horizontima, odnosno, različitim fazama života vinčanskog naselja (5300–4300 godina pre nove ere), koje će biti i precizno datirane.
Ovo je za „Politiku” izjavila viši kustos arheolog Gradskog muzeja u Vršcu mr Ivana Pantović, rukovodilac istraživanja na ovom lokalitetu, koji je, još davne 1882. godine, konstatovao Feliks Mileker, tadašnji kustos, da bi prva istraživanja otpočela sedam godina kasnije. Zabeleženo je da je samo od 1934. do 1940. godine Feliks Mileker sa ovog nalazišta prikupio 10.740 predmeta. Najveću pažnju privukla je količina od nekoliko hiljada komada opsidijana (vulkanskog stakla), koji je i danas najveći nalaz te dragocene sirovine na području čitave vinčanske kulture.
– Novo poglavlje u istraživanjima Kremenjaka počinje 1947. godine, kada se preduzimaju prvi radovi na prokopavanju kinete (odvodnog kanala) za budući kanal Dunav–Tisa–Dunav. Takođe, 1957. godine nastavljena su istraživanja na području sela Potporanj, kada je Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture, pod rukovodstvom Olge Milutinović, preduzeo zaštitna iskopavanja neposredno pred izgradnju kanala DTD – nastavlja mr Ivana Pantović, rukovodilac ovog istraživanja, u kome učestvuje i mr Dragan Jovanović, kustos savetnik u istom muzeju.
Tek 2011. godine pokreću se prva sistematska istraživanja. Naučni cilj je da se utvrdi tačno rasprostiranje naselja, kao i da se savremenim metodama i različitim analizama ustanovi vreme njegovog trajanja i uslovi i način života njegovih stanovnika pre oko 7.000 godina. Stručnjaci nastoje da analizama životinjskih kostiju i biljnih ostataka utvrde način ishrane stanovnika ovog naselja. Uslediće i analize pronađenog oruđa od pomenutog opsidijana, kremena, kostiju i glačanog kamena.
Ivana Pantović kaže da je reč o jednom od najznačajnijih naselja ove kulture na čitavom području, ne samo zbog njegove veličine „već i zbog obilja pokretnih nalaza, a naročito zbog izuzetno velike količine, do sada najveće na području vinčanske kulture, izuzetno dragocenog opsidijana, koji je iz ovog naselja distribuirano na ostala područja ove kulture”.
– Trgovina ovom dragocenom sirovinom doprinela je da stanovnici žive u blagostanju, a njenom temeljnom analizom utvrdićemo starost i naselja i predmeta. To će omogućiti stvaranje jasne slike kontakata i širenja uticaja na području ove kulture. Jer, uprkos do sada istraženom velikom broju vinčanskih lokaliteta, mali je broj analiza, pa tako još uvek ne znamo tačan nastanak ove kulture, koja je izvršila ogroman uticaj na čitavu Evropu. Još nije odgovoreno na pitanje da li je vinčanska kultura nastala kao rezultat autohtonog razvoja prethodne starčevačke kulture, ili su migranti sa Bliskog istoka izvršili presudan uticaj – kaže Pantovićeva i naglašava da baš od istraživanja Kremenjaka, jednog od najstarijih naselja vinčanske kulture, treba očekivati doprinos razjašnjenju te enigme, „tim pre što u najstarijem horizontu naselja nalazimo elemente prethodne starčevačke kulture (prve kulture neolita), perioda koji je označio revolucionarni preokret u razvoju ljudske civilizacije”.
Naša sagovornica kaže da će tek posle svih analiza i proučavanja moći da se ustanovi koliko je trajalo naselje Kremenjak, a za još opsežnija istraživanja ovog lokaliteta verovatno će biti potrebna i saradnja sa stranim institucijama.
Politika, autor: Jovica Danilović
Pratite Krstaricu na www.krstarica.com