Kad je reč o genocidu počinjenom u vreme Drugog svetskog rata, Hrvatska je kategorija za sebe, uveren je Menahem Rozenzaft, glavni savetnik Svetskog jevrejskog kongresa.
Izjednačavajući ga s fašističkim režimom Jona Atoneskua u Rumuniji, Rozenzaft navodi da su genocid počinjen u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, na čelu sa ustaškim liderom i ideologom Antom Pavelićem, sprovodili ne samo Nemci, već i Hrvati, bez usmeravanja ili čak učešća Š ili drugih nemačkih počinilaca genocida.
„Kada je reč o Hrvatskoj, kad smo već kod toga, termin u množini – genocidi, je mnogo adekvatniji od njegove jednine – genocid, zato što su ustaše uzimale za metu uništenja prvenstveno Srbe, pored Jevreja i Roma“, kaže Rozenzaft u tekstu u kojem se, kako navodi, bavi bezočnim pokušajima Hrvatske da iz istorije izbriše zločine Holokausta i talasom revizije koji se zabrinjavajuće širi istočnom Evropom.
Tekst je napisao za najuticajniji onlajn časopis „Tablet“ iz Njujorka, a Rozenzaft, inače, predaje pravo koje se tiče genocida na pravnim fakultetima Univerziteta Kolumbija i Kornel univerziteta i urednik je nedavno izdate knjige „Svetski jevrejski kongres 1936-2016“.
U tekstu navodi podatke Memorijalnog muzeja holokausta u SAD, prema kojima su „hrvatske vlasti ubile između 320.000 i 340.000 etničkih Srba, stanovnika Hrvatske i Bosne, za vreme perioda vladavine ustaša, a više od 30.000 hrvatskih Jevreja ubijeno je u Hrvatskoj ili u Aušvicu-Birkenau“.
Autor primećuje da bilo koja studija holokausta na Balkanu zahteva zasebnu analizu svakog regiona onoga što je bila – i što će nastaviti da bude po okončanju rata – Jugoslavija.
Pa tako kaže da su u Srbiji, na primer, nemački vojnici masakrirali 4.000 do 5.000 jevrejskih muškaraca u jesen 1941. godine, a još hiljade jevrejskih muškaraca, žena i dece, kao i Roma, kasnije su ubijene u nacističkom koncentracionom logoru Sajmište (Semlin na nemačkom).
U Makedoniji, Jevreje je bugarska vlada u dogledno vreme predavala Nemačkoj radi deportovanja, što je rezultiralo gotovo desetkovanjem te zajednice.
U Hrvatskoj je, pak, konstatuje, jeziv tok događaja bio drugačiji.
Takođe, napominje autor, dok je holokaust u većem delu Evrope okupiranom od strane nacista ili delovima gde su nacisti dominirali, sprovodila nacistička Nemačka, mada uz pomoć i često željno učešće državljana tih zemalja.
„Ustaše su ustanovile mrežu domaćih koncentracionih logora ozloglašenih zbog brutalnosti i uporedivih sa varvarstvom nemačkih logora smrti i konclogora. Najozloglašeniji od ovih bio je Jasenovac, koji je zapravo činila grupa od 5 logora, koji su se kolektivno tako nazivali.
Nalazio se blizu Zagreba, a često su ga zvali balkanskim Aušvicom“, navodi Rozenzaft.
Dodaje, takođe prema podacima američkog Memorijalnog muzeja holokausta, da je negde između 77.000 i 99.000 Srba, Jevreja i Roma brutalno ubijeno na tom mestu.
Memorijalni kompleks Jasenovac identifikovao je poimenično 83.145 Srba, Jevreja, Roma i anti-fašista koji su stradali u ovim logorima.
Citira istoričare Ivu i Slavka Goldštajna koji u knjizi „Holokaust u Hrvatskoj“ pišu da su jasenovački logori bili stratište i grobnica za više od polovine jevrejskih žrtava za vreme postojanja (nezavisne države Hrvatske) i za više od jedne trećine zagrebačkih Jevreja, koji su nestali za vreme holokausta od 1941. do 1945.
Povod za tekst Rozenzaft je bilo reagovanje male jevrejske zajednice u Hrvatskoj, koja je zajedno s predstavnicima srpske manjine u toj zemlji, bojkotovala poslednje dve vladine komemoracije holokausta, 2016. i 2017. godine, čime je, primećjuje, pokazala impresivnu moralnu hrabrost i integritet odbijajući da prećute reviziju istorije iz koje odzvanja poricanje Holokausta, a u cilju rehabilitovanja ustaštva.
Autor belezi i da je sktuelni zastoj u odnosima između hrvatske jevrejske zajednice i hrvatske Vlade (koja je juče proslavila godišnjicu nezavisnosti Hrvatske), zbog načina na koji se obeležava, ili ne obeležava, sećanje na holokaust, kao i praktična rehabilitacija i veličanje ustaša, kulminirao posle fudbalske utakmice između Izraela i Hrvatske u martu 2016. godine, kada je hrvatska publika uzvikivala ozloglašeni ustaški slogan „Za dom spremni“, u prisustvu hrvatskog predsednika Vlade, koji nije reagovao.
Rozenzaft navodi i da je hrvatski premijer tadašnji Tihomir Orešković izdao saopštenje gde se kaže da hrvatska Vlada i on lično osuđuju zločine ustaškog režima, međutim, dodaje da je Ognjen Kraus, predsednik Koordinacionog odbora Jevrejskih opština Hrvatske, rekao tada da se „oživljavanje ustaškog režima samo izuzetno osuđuje“. „Ovo je lavina koja nas podseća na ono što se dešavalo u tzv. nezavisnoj državi Hrvatskoj“, ocenio je Kraus.
Rozenzaft podseća da je hrvatska predsednica Kolinda Grabar-Kitarović na sličan način osudila ulogu ustaša za vreme holokausta tokom svoje posete Izraelu 2015. godine, ali i da se boraveći u Kanadi fotografisala s grupom hrvatskih iseljenika koji su držali zastavu sa ustaškim simbolima.
Autor insistira na tome da su ustaše započele brutalna masovna ubistva Srba, Jevreja i Roma, po sopstvenoj inicijativi, iz svojih perverznih ideoloških razloga, te da je u Hrvatskoj, neposredno po Pavelićevom povratku iz izgnanstva u Italiji i uspostavljanja njegovog novog režima – mešavine fašizma i posvećenog katolicizma, nemački poslanik u Zagrebu Edmund fon Glez Horstenau izvestio je da su „ustaše potpuno skrenule s uma“.
„Poglavnik je započeo genocidan pohod protiv 2,2 miliona Srba, pravoslavnih hrišćana (od ukupno 6,7 miliona stanovnika) koji su živeli na Hrvatskoj teritoriji, kao i protiv 45.000 Jevreja koji su živeli u toj zemlji, a naročito u etnički mešovitoj Bosni. Katoličkim ustašama nije smetalo stalno prisustvo muslimana ili protestanata, već Srba i Jevreja, koji su morali da promene veru, napuste zemlju ili budu ubijeni“, piše Rozenzaft.
Navodi, citirajući istoričara Džonatana Stajnberga, da su muškarci, žene i deca srpskog i jevrejskog porekla bili bukvalno prebijani na smrt, da su čitava sela sravnjivana sa zemljom, a narod uterivan u štale, koje su ustaše potom spaljivale.
U arhivu Ministarstva spoljnih poslova Italije nalazi se zbirka fotografija mesarskih noževa, kuka i sekira za kasapljenje srpskih žrtava, pominje Rozenzaft i dodaje da ima fotografija koje prikazuju srpske žene čije su grudi odsečene perorezima, kao i muškarce iskopanih očiju, kastriranih genitalija i osakaćene.
Autor nabraja koji su još faktori uticali da jevrejska zajednica odluči da ne učestvuje na jasenovačkoj komemoraciji u aprilu 2016. godine, među njima i izjave ekstremno nacionalistički nastrojenog hrvatskog ministra kulture Zlatka Hasanbegovića, te izdašno reklamiranu hrvatsku premijeru dokumentarca „Jasenovac – istina“, Jakova Sedlara.
Taj je film, objašnjava autor, Jasenovac prikazuje kao bezazleni radni logor, te govori o velikom preterivanju po pitanju broja žrtava. Hasanbegović je javno pohvalio film, ocenivši da je to najbolji način da se konačno rasvetli izvestan broj kontroverznih mesta u hrvatskoj istoriji, dok je nasuprot tome ambasadorka Izraela u Zagrebu Zina Kalaj Klajtman, koja je takođe prisustvovala premijeri, snažno osudila dokumentarac uz ocenu da revidira istorijske činjenice, vređa osećanja ljudi koji su izgubili najmilije u Jasenovcu, te pokušava da užasne razmere počinjenih zločina ublaži.
Autor pominje i slučaj spomen-ploče s pozdravom „Za dom spremni“ na ulazu u nekadašnji logor u Jasenovcu, a što je u zvaničnom komentaru hrvatske vlade okarakterisano kao: ustaše nisu bile ništa gore (ako ne i bolje) od partizana koji su se pod vođstvom komunista borili protiv fašizma u Drugom svetskom ratu.
To je, mđutim, izazvalo bojkot zvanične državne komemoracije Međunarodnog dana sećanja na holokaust od strane jevrejske zajednice 27. januara 2017. a Kraus je poručio: „Ako su crvena zvezda petokraka (obeležje partizana) i ustaško U (obeležje) isto, onda nemamo više o čemu da razgovaramo“.
Ploče je početkom septembra skinuta, a aktuelni hrvatski premijer Andrej Plenković konačno izjavio da mu je pozdrav neprihvatljiv zbog veze sa ustaškim režimom iz Drugog svetskog rata.
Rozenzaft ocenjuje da su i revizionistički Sedlarev film i postavka u Jasenovcu afirmativno iskrivili i osporili fundamentalnu istinu o tome da su ustaše činile zverstva koja bi se po međunarodnom pravu danas bez sumnje smatrala genocidom.
On navodi da je do jedne od prvih kontroverzi u tom pogledu došlo je nakon što je Hrvatska 1991. godine proglasila nezavisnost od Jugoslavije i kada se pročulo da je njen prvi predsednik, tvrdokorni nacionalista Franjo Tuđman, tvrdio da je opšteprihvaćena brojka o jevrejskim žrtvama u holokaustu izrazito preuveličana.
Tuđman je takođe delio brojne antisemitske uvrede, ukl?učujući sledeću: „Jevrejin je ipak Jevrejin. Čak i u logorima, oni su zadržavali svoje loše osobine: sebičnost, perfidnost, zlobu, podmuklost i prevrtl?ivost“.
On se na kraju izvinio, podseća Rozenzaft, ali je svakako odgovoran jer je započeo intenzivan proces predstavljanja ustaša kao hrvatskih patriota umesto kao kriminalaca, tvrdeći da hrvatski fašisti i antifašisti zaslužuju jednako priznanje za služenje svojoj zemlji.
Autor citira Njujork tajms iz 1997, koji u tekstu o ustaštvu primećuje da „verovatno nijedna druga zemlja nije doživela tako očigledan neuspeh u suočavanju sa svojim fašističkim nasleđem“.
Uprkos tome što se i sam borio u redovima Titovih komunističkih partizana, kaže Rizenzaft, Tuđman je bivše ustaške zvaničnike postavljao na funkcije u vladi, a obnovio je kunu kao hrvatsku valutu, koristeći ime monete koja je bila nacionalna valuta Pavelićeve ustaške vlade.
„Kao i drugi Jevreji iz Hrvatske, lično sam uvređen ovakvom odlukom, kao i vladinim argumentima koji su čista glupost“, rekao je Ivo Goldštajn, istoričar koji se na Univerzitetu u Zagrebu bavi srednjim vekom, a Rozenzaft prenosi njegove reči:
„Ovo je uvreda i napad na Srbe, Jevreje, kao i Hrvate koji su se borili protiv ustaškog režima“.
Autor takođe primećjuje da je prikriveno ustaštvo hrvatskog predsednika duboko uznemirilo mnoge Hrvate koji su stradali za vreme fašističkog režima, te navodi reči Ognjena Krausa, predsednika zagrebačke jevrejske opštine: „Ne možete da pomirite žrtvu i dželata.Niko nema pravo da sprovodi pomirenje u ime onih kojih više nema“.
Da ustaše nisu krile svoju želju i nameru da ubijaju Jevreje i Srbe zbog njihovih odnosnih etničkih ili nacionalnih identiteta, Rozenzaft potvrdu nalazi kod britanskog istoričara Rorija Jeomansa.
Jeomans, naime, navodi reči ustaškog vođe Viktora Gutića na javnom skupu 29. maja 1941, gde kaže da je „izdao stroge zakone“ u cilju „potpunog ekonomskom uništenja“ srpske populacije, kao i da će „novi zakoni uslediti kako bi oni bili u potpunosti istrebljeni“.
Jeomans takođe citira hrvatskog ministra spoljnih poslova Mladena Lorkovića koji je 27. jula 1941. godine rekao da je misija ustaške Hrvatske da „sebe očisti od onih elemenata koji su sramota nacije, koji isušuju zdrave snage koje naša nacija poseduje. A to su naši Srbi i Jevreji“.
U istom kontekstu, profesor Aleksandar Zajc, koga Jeomans naziva jednim od ustaških „vodećih društvenih teoretičara“, je u govoru juna 1941. rekao da „Srba i Jevreja neće biti, niti onih koji su im služili, jer vam to naša hrvatska vojska i hrvatske ustaše garantuju“.
Istoričari su saglasni oko uslova u Jasenovcu, kao i u pogledu toga čemu je ovaj logor bio namenjen, pa tako Raul Hilberg logor u Jasenovcu naziva „logorom smrti“, a Saul Fridlender „logorom za istrebljenje“.
Upravo u ovom širem kontekstu zabrinjavajućeg trenda da se umanjuju, ako ne i potpuno ignorišu zločini protiv čovečnosti koje su počinili domaći nacistički kolaboracionisti, kako pojedinci tako i pokreti, tokom godina holokausta, sukob hrvatske jevrejske zajednice sa hrvatskim vlastima dobija poseban značajm konstatuje Rozenzaft.
On ocanjuje da prerušavanje ustaša u nacionalne heroje i uzore ima alarmantne konotacije u zemlji i regionu u kojima su nacionalna mržnja i sukobi imali katastrofalne posledice, ne samo tokom Drugog svetskog rata već i tokom ratova 90-ih na Balkanu.
Autor primećuje da je publikovanje 2001. godine „Holokausta u Hrvatskoj“ Iva i Slavka Goldštajna onemogućilo hrvatske vlasti da tvrde da nisu znale za direktnu odgovornost ustaša za genocid nad Srbima, Jevrejima i Romima u periodu od 1941. do 1945.
Zapravo, ova knjiga, smatra Rozenzaft, zajedno sa američkim Memorijalnim muzejom za Holokaust, treba da čini obavezno štivo u svim hrvatskim školama i na svim univerzitetima u Hrvatskoj.
(Tanjug)
Pratite Krstaricu na www.krstarica.com