Severnoatlantski savez – NATO (NorthAtlantic Treaty Organization) oformljen je 4. aprila 1949. godine, potpisivanjem Sporazuma u Vašingtonu.
Zemlje osnivači bile su: Belgija, Kanada, Danska, Francuska, Island, Italija, Luksemburg, Holandija, Norveška, Portugal, Velika Britanija i SAD, njih ukupno 12.
NATO je utemeljen na osnovu člana 51 Povelje Ujedinjenih nacija koji afirmiše pravo suverenih nacija na individualnu odnosno kolektivnu odbranu.
Korak koji je prethodio bio je Sporazum iz Brisela, koji su 1948. godine potpisali Ujedinjeno Kraljevstvo, Francuska, Holandija, Belgija i Luksemburg s namerom da ustroje zajednički odbrambeni sistem.
Potom su usledili pregovori sa SAD i Kanadom, što je okončano Sporazumom u Vašingtonu 4. aprila 1949. godine.
Namera je bila da se zapadnoevropske države zaštite od opasnosti sa Istoka, kako su je oni videli, odnosno, kako je naglašavano, da se obezbede zemlje koje su opredeljene za vrednosti „slobodnog sveta“, nasuprot ma kom obliku totalitarizma.
Uglavnom,zemlje koje su se tada ili nešto docnije priključile novoj vojnoj alijansi bile su korisnici Maršalovog plana.
Tokom 66 godina postojanja NATO je proširivan u više navrata. Tako su godine 1952. organizaciji pristupile Grčka i Turska. Nemačkoj je (tadašnjoj zapadnoj S.R. Nemačkoj) pristup, posle brojnih polemika, dozvoljen 1955. godine.
Španija, koja je i tokom Frankove vladavine (do 1975.) bila vrlo bliska NATO-u, i imala je na svojoj teritoriji vojne baze SAD, primljena je konačno 1982. godine.
Prijem zemalja (ili delova zemalja) koje su ranije bile sastavni deo sovjetskog bloka, odnosno Varšavskog pakta, usledio je postupno devedesetih.
Prvo je ujedinjenjem Nemačke, oktobra 1990. dotadašnja istočna, D.R. Nemačka, pošto je postala sastavni deo S.R. Nemačke, priključena i NATO-u.
Sledio je 1999. godine prijem u članstvo Češke, Mađarske i Poljske.
Potom je 2004. u NATO primljen niz zemalja istočne i centralne Evrope. I to, Slovenija, Rumunija, Slovačka, Bugarska, kao i tri pribaltičke zemlje koje su prethodno bile u sastavu Sovjetskog Saveza – Estonija, Letonija i Litvanija.
Konačno, 2009. godine članice NATO su postale i Albanija i Hrvatska.
NATO, koji je, prilikom osnivanja kao prvobitnu namenu imao obezbeđivanje od eventualne, ili stvarne, pretnje koju je predstavljao Sovjetski Savez, podrazumevajući pod tim i idejni i vrednosni model koji je sovjetska država oličavala, prvu punu vojnu intervenciju imao je 1999. godine protiv Savezne Republike Jugoslavije, zbog navodne humanitarne katastrofe na Kosovu i Metohiji, i to bez ovlašćenja Saveta bezbednosti UN-a.
Danas, generalni sekretar te organizacije Jens Stoltenberg rat protiv SRJ 1999. godine, objašnjava na sledeći način: „Naša intervencija 1999. nije bila protiv srpskog naroda, već se radilo o zaustavljanju neprihvatljivih radnji Miloševićevog režima […] i svaki izgubljeni život civila bio je tragedija za čim duboko žalimo.“
NATO je zasnovan na principu „kolektivne odbrane“, što je regulisano članom 5 Ugovora i znači da se napad na jednu državu članicu smatra napadom na sve druge članice.
NATO je prvi put u svojoj istoriji primenio taj član 12. septembra 2001. godine, pošto se dogodio teroristički napad na Njujork i Vašington, dan ranije.
Tokom perioda hladnog rata, oformljeno je više vojnih asocijacija koje su okupljale zemlje oslonjene na sistem kolektivne bezbednosti NATO, poput SEATO (SoutheastAsia Treaty Organization) ili Bagdadski pakt, odnosno potom CENTO Central Treaty Organization).
Politički temelj uloge NATO u operacijama očuvanja mira postavljen je na sastanku ministara spoljnih poslova u Oslu, juna 1992. godine.
Ovo je značilo da resursi i ekspertize Saveza stoje na raspolaganju operacijama očuvanja mira. Tako je decembra 1992. godine, Savez izjavio da je spreman da podrži operacije očuvanja mira na osnovu ovlašćenja Saveta bezbednostiUN-a.
U periodu od 1992. do 1995. godine, NATO je u više navrata donosio odluke o operacijama nadziranja ili primene UN embarga odnosno sankcija u Jadranskom moru, kao i zabrane leta iznad Bosne i Hercegovine. Takođe je bio vazdušna podrška Zaštitnim snagama UN.
NATO avioni su 30. avgusta 1995. godine izvršili kampanju vazdušnih udara na položaje Vojske Republike Srpske u Bosni i Hercegovini.
Ovi udari su označili početak operacije „Deliberate Force“, prve NATO vazdušne kampanje, koja je trajala do 20. septembra. 1995. godine.
Ovo angažovanje je sporovedeno nakon odgovarajuće Rezolucije Saveta bezbednosti UN.
Prvo značajnije učešće NATO u mirovnim operacijama bilo je krajem 1995, kada je zapadni vojni savez predvodio Snage za primenu (Ifor) radi obezbeđivanja Dejtonskih mirovnih sporazuma kojima je okončan trogodišnji rat u Bosni i Hercegovini.
Ifor su zamenile Snage za stabilizaciju (Sfor).
Posle najznačajnije vojne operacije tokom svog postojanja, rata protiv Jugoslavije 1999. godine, NATO je stao na čelo međunarodnih mirovnih snaga na Kosovu i Metohiji (Kfor), u smislu podrške misiji UN na toj teritoriji.
U svim ovim mirovnim operacijama učesnici su bile i druge zemlje programa NATO-Partnerstvo za mir (PfP).
NATO je uleto 2001, odgovarajući na zahtev Makedonije, učestvovao u operaciji „Neophodna žetva“u demilitarizaciji i razoružavanju paravojnih formacija etničkih Albanaca.
U borbenim dejstvima u Avganistanu, u operaciji „Dugotrajna sloboda“ (OEF) učestvovalo je devet članica NATO u okviru međunarodnih snaga za pomoć bezbednosti (Isaf). Bila je to prekretnica u istoriji te organizacije, pošto je prvi put NATO operisao izvan evroatlantskog prostora.
Zajedno sa Evropskom unijom, NATO je od jula 2005. godine pomagao Afričkoj uniji u sklopu mirovne misije u Darfuru (Sudan).
(Tanjug)
Pratite Krstaricu na www.krstarica.com