Jugoslovenska kinematografija, koliko je god hvaljena bila, imala je svoju mračnu stranu i nije bila imuna na zabrane. Specifični EX-YU stil podrazumevao je ono što bismo nazvali sirovim, naglašenim scenama sa puno psovki i prostota, scena nasilja i zločinja, a sve začinjeno gomilom crnog humora. Ipak, neki filmovi su u tome ipak izgleda preterali, pa su vlasti odlučile da ih cenzurišu u periodu od 1947. do 1991., kad je snimljeno preko 1000 filmova, prenosi Index.
1. Grad
Scenario: Kokan Rakonjac, Marko Babac, Živojin Pavlović Uloge: Stole Aranđelović, Slavko Simić, Miloš Žutić Žanr: drama Trajanje: 80 minuta Proizvodnja: Jugoslavija, 1963.
Ovaj je film jedini koji je bio i sudski zabranjen u bivšoj Jugoslaviji, što je svakako bilo neobično za vrednost socijalizma, jer je znatno češća bila praksa u kojoj bi vladajuća garnitura odlučila da se on ne prikazuje, pa mesta za sud nije ni bilo.
Ovo delo redatelja Živojina Pavlovića, Kokana Rakonjca i Marka Bapca očito je zahtevalo takav poseban tretman. Za to nije bila zaslužna golotinja, već neki drugi elementi koji su smetali vlastima u ovoj psihološkoj drami koja pleše na granici depresije i melanholije. Sam film prati tri uporedne, ali odvojene gradske i tmurne priče. U obrazloženju sudske presude donesene u Sarajevu stoji: Druga priča ‘Srce’ prikazuje jednog lekara koji otpraća iz svog stana prostitutku, nakon čega posmatra sebe u ogledalu, naziva sebe budalom, govoreći da treba da se opere. U međuvremenu na ulici, kraj izloga, prikazuje jednog imbecilnog mladića, reklo bi se homoseksualca, koga žene ne interesuju i koji nakon hodanja po ulici dolazi kod doktora u stan pitajući ga kako mu se sviđa njegov novi džemper jer je to uvoz iz Italije. Istovremeno se na trećoj strani prikazuje jedan čovek osrednjih godina sa naočarima koji hoda ulicom teško dišući, da bi na kraju ušao u jedno dvorište puno radijatora, uz jedan od kojih seda, povijajući se i dahćući tako da se vidi da taj čovek boluje od srca. Zašto je zabranjen? Za pretpostaviti je kako komunistima nije smetala kritika prikazane stvarnosti u filmu, već sama činjenica da je film imao drugačiji odnos prema stvarnosti. Verovatno ni likovi iz filma nisu bili baš za poželeti – od homoseksualca do prostitutke, a ključan je i trenutak u kojem se u pojavljuje i prsluk iz Italije, za koji se kaže kako je lepši od jugoslovenskog. Provokativan je bio i lik kapitaliste kao direktora preduzeća i smrt ratnog invalida partizana kog su pretukli nasilnici – sve u svemu, sudskom je odlukom naređeno da se film spali, ali ipak se čuva u arhivima.
2. Jutro
Scenario i režija: Mladomir Puriša Đorđević Uloge: Ljubiša Samardžić, Neda Arnerić, Milena Dravić, Mija Aleksić, Ljuba Tadić, Faruk Begoli Žanr: drama Trajanje: 84 min. Proizvodnja: 1967.
Na pulskom festivalu ovaj je film pobrao tri nagrade, a jednu je osvojio glavni glumac Ljubiša Samardžić u Veneciji. Radnja prati partizanskog poručnika koji ulazi u oslobođeni Čačak. Prolazeći kroz razne sukobe u prvim ratnim danima i boreći se sa bivšim neprijateljevim saradnicima i izdajicama, bivši vojnik nastavlja sa ubijanjem, čak i u vreme mira. Tako da se rat nastavlja kao njegova unutrašnja borba i borba sa ljudima oko njega. Jedna partizanka u filmu osuđena je na smrt, pa su pred nju doveli naoružanog zarobljenog Nemca kako bi joj stvorili iluziju da će umreti od neprijatelja.
Pretpostavlja se kako je moralistima tadašnjeg doba najviše smetao sam glavni lik partizanskog poručnika Smokija koji samo misli na seks, pa tako i na grobu nekadašnjeg saborca obrađuje mladu partizanku perverzijama.
3. Rani radovi
Režija: Želimir Žilnik Scenarij: Želimir Žilnik, Branko Vučićević Uloge: Milja Vujanović, Bogdan Tirnanić, Čedomir Radović, Marko Nikolić… Žanr: drama Trajanje: 87 min. Proizvodnja: 1969.
Rani radovi na alegoričan način izlažu priču mladih učesnika studentskih demonstracija, juna 1968. u Beogradu: tri mladića i devojka Jugoslava suprostavljaju se malograđanskoj rutini svakodnevnice. U želji da promene svet, nadahnuti tekstovima mladog Karla Marksa, odlaze u sela i fabrike kako bi probudili svest ljudi, ohrabrili ih u borbi za emancipaciju i dostojanstven život. U tom boravku i radu na terenu se suočavaju sa primitivizmom i sa sopstvenim ograničenjima, slabostima, nemoći, ljubomorom. Potom su i uhapšeni. Frustrirani što je planirana revolucija neostvarena, tri mladića odlučuju da eliminišu Jugoslavu, svedoka njihove nesposobnosti. Pucaju u nju, prekrivaju je partijskom zastavom, pale njeno telo i od planirane akcije ostaje taman dim koji se diže u nebo. Jugoslavu je glumila tadašnja miss Srbije Milja Vujanović koja je bila poznata po obnaženim ulogama, što je popularizovalo film i pre nego je izašao. U javnost su procurili delovi scenarija poput: „Njih dvoje se uvlače kroz prozor u sobu. Jugoslava ne sme kući, ali neće ni voditi ljubav sa Dragišom. Ipak joj on svlači komad po komad odeće, dok mu ona ‘smiruje nervozu’ čitanjem nekakvog ne baš pametnog filozofskog traktata o stidu i revoluciji…“
Uprkos tome što je film poznat kao jedno od najvećih međunarodnih ostvarenja jugoslovenske kinematografije osvajanjem Zlatnog medveda na festivalu u Berlinu, film nije sudski zabranjen, no nije prikazivan u SFRJ. Uzrok toga se krije u navodnim bezrazložnim scenama nasilja, golotinje, vulgarnosti poput izmeta i sličnog.
4. Plastični Isus
https://www.youtube.com/watch?v=4k6UiQ9MYyQ
Scenario i režija: Lazar Stojanović Uloge: Tomislav Gotovac, Vukica Đilas, Ljubiša Ristić, Mida Stevanović, Adolf Hitler, Ante Pavelić, Josip Broz Tito Žanr: drama Trajanje: 100 min. Proizvodnja: 1971.
Film koji je usudio da uporedi Josipa Broza Tita sa Hitlerom, ali i sveprisutne teme ismejavanja svega, ovaj film odmah je osuđen na neprikazivanje, a njegov je autor završio u zatvoru. Zapravo je reč o diplomskom radu režisera u kom je glavni lik zagrepčanin Tom koji živi u Beogradu, a finansiraju ga ljubavnice. Nakon što ga ostave obe ljubavnice, useljava se kod sestre muža poslednje ljubavnice, koji ga na kraju filma ubije. Lazar Stojanović je u film ubacio arhivske snimke ustaša, četnika, Hitlera i Tita, pomoću kojih uspoređuje te režime. Takođe, u filmu se prvi put pokreću tadašnje tabu teme, poput homoseksualnosti i promiskuiteta, a i prvi put se u jugoslovenskom filmu pojavljuje goli muškarac. Zašto je zabranjen? Osim političkih uvreda, upravo zbog navedenih tabu tema poput promiskuiteta i homoseksualnosti, a režiser je zbog njega osuđen na tri godine zatvora. Politički je progonjen i glavni glumac, a film se počeo prikazivati tek 20 godina nakon što je nastao.
5. Uloga moje porodice u svetskoj revoluciji
https://www.youtube.com/watch?v=c7AigPL7_UI
Režija: Bahrudin Bato Čengić Scenario: Bahrudin Bato Čengić, Bora Ćosić, Branko Vučićević Uloge: Dragan Nikolić, Danilo Bata Stojković, Branka Petrić, Milena Dravić, Mića Tomić, Erika Družović, Mija Aleksić, Stole Aranđelović… Žanr: komedija Trajanje: 86 min. Godina: 1971.
Premijerno je prikazan u Puli na filmskom festivalu 1971. godine, nakon čega je zabranjen i nikada se nije našao u kinematografskoj distribuciji. Ovo ostvarenje donosi priču o revoluciji iz 1945. godine, zajedno sanacionalnim oslobođenjem, koja je bila vojnička, gruba, ali istovremeno i fascinantna, artistička. Zajedno s nacionalnom revolucijom morala se dogoditi i ona manja, unutar porodice. Jedna porodica uči nove pesme koje treba da recituju i pevaju, zaboravlja stare običaje poput plesanja ili izrada goblena. Ovaj film, povremeno strog, povremeno veoma veseo, govori o tome šta ostaje od porodice u koju uđe revolucija i šta ostaje od revolucije koja uđe u jednu porodicu. Zašto je zabranjen? Najupitnija je svakako scena u kojoj u tek oslobođenom Beogradu partizanski komesar u salon unosi Staljinovu glavu napravljenu od marcipana i naređuje svima da „Jedu Staljinov mozak“.
6. WR – misterije organizma
Scenarij i režija: Dušan Makavejev Uloge: Milena Dravić, Ivica Vidović, Jagoda Kaloper, Tuli Kupferberg, Zoran Radmilović, Džeki Kertis, Miodrag Andrić Žanr: drama, komedija, dokumentarni Trajanje: 86 min. Proizvodnja: 1971.
Ovaj poludokumentarac za mnoge je jedno od najboljih ostvarenja jugoslovenske kinematografije koje nikad nije ušlo u komercijalnu distribuciju, a snimao se u SAD-u i SFRJ od 1968. do 1971. te je posvećen Frojdovom učeniku Vilhelmu Rajhu. Priča prati mladu komunistkinju Milenu koja sledi ideje psihoanalitičara i želi da uveri okolinu kako treba izvesti klasnu, a onda i seksualnu revoluciju. Ona se zaljubljuje u ruskog klizača Vladimira Iljiča, i ta će joj ljubav doći glave. U isto vreme njena prijateljica Jagoda praktikuje slobodnu ljubav i menja partnere. Na kraju filma Rus klizač, prvak u pravolinijskom klizanju, klizaljkom odreže glavu Mileni. Zašto je zabranjen? Takve scene seksa i direktne političke izjave nisu do tada viđene u nekom jugoslovenskom filmu. Film je podigao veliku buru u jugoslovenskoj javnosti, ali i dobio odlične ocene na svetskim festivalima.
Pratite Krstaricu na www.krstarica.com