Arapske reči koje Srbi stalno koriste, nismo ni svesni da ih svakodnevno upotrebljavamo

Smatra se da su nam turski osvajači „u amanet“ ostavili preko šest hiljada svojih reči.

Neke od njih zastarele su, pa i potpuno nestale iz upotrebe, ali i dalje svakodnevno koristimo barem tri hiljade reči koje su nam stigle iz turskog.

Arabizmi, koji su u najvećem broju slučajeva posredne pozajmljenice iz arapskog jezika, stigli su do srpskog jezika preko osmansko-turskog, jednog od nekadašnjih ključnih jezika islamske civilizacije, koji je ostavio dubok trag i na naš jezik.

Upravo zbog tog posredništva, često se za ove reči koristi uvreženi naziv turcizmi, a povremeno i osmanizmi ili orijentalizmi.

Reči arapskog porekla, većinom imenice i pridevi, prošle su kroz određene promene na fonetskom i semantičkom nivou. Tako su nastale reči poput: dućan (tur. dükkan, ar. dukkān), zanat (tur. sanat, ar. sana‘ – izrada), sat (tur. saat, ar. sā‘a), sevap (tur. sevap, ar. tawāb – nagrada), ćevap (tur. kebap, ar. kabāb), ćef ili ćeif (tur. keyif, ar. kayf – uživanje), ćup (tur. küp, ar. kūb – čaša), fukara (tur. fukara, ar. fuqarā’ – sirotinja), džep (tur. cep, ar. ğayb).

Ove reči su se, uz prilagođavanje, dobro uklopile u gramatičku normu srpskog jezika. Pojedine su poslužile kao osnova za nove lekseme kroz tvorbene morfeme turskog porekla – poput hajdučije, hadžiluka (ar. hağğ), te reči kao što su sajdžija ili sahat-kula.

Zanimljivo je da su neki arabizmi promenili gramatički rod. Na primer, kijamet (ar. qiyāma – nered) i amanet (ar. ’amāna – zavet) ženskog su roda, dok se u srpskom koriste u muškom ili srednjem rodu. Kod ne­kih ime­ni­ca pro­me­njen je gra­ma­tič­ki broj, zbog čega se mno­ži­na tre­ti­ra u srp­skom kao jed­ni­na – esnaf (ar. slo­mlje­na mno­ži­na) ili mu­sli­man (ar. ak­tiv­ni par­ti­cip muslim – onaj ko­ji se Bo­gu po­ko­ra­va, pre­da­je + per­sij­ski na­sta­vak za mno­ži­nu ra­zum­nih bi­ća -ān).

Među arabizmima preovlađuju islamizmi – termini vezani za veru i običaje muslimana, pravni pojmovi, ali i reči iz svakodnevnog života. Srpski jezik je takođe usvojio mnoga arapska lična imena, od kojih su nastala prezimena poput Ahmedović, Hasanović i Karahasan.

Neke reči su u srpskom jeziku stigle i preko evropskih jezika, poput algebre (ar. al-ğabr – sklapanje), alkohola (ar. al-kuhūl), cifre (ar. sifr – nula) i sirupa (ar. šarāb – piće), piše „Politika“.

(Stil, Vukašin Ristić)

Pratite Krstaricu na www.krstarica.com