28. maja 1879. godine rođen je srpski matematičar, astronom i geofizičar Milutin Milanković, naučnik svetskog ugleda, osnivač Katedre za nebesku mehaniku na Beogradskom univerzitetu, potpredsednik Srpske akademije nauka i umetnosti.
Bio je profesor teorijske fizike, a bavio se i kosmičkom fizikom i geofizikom.
U prvom delu, objavljenom na francuskom jeziku, „Matematička teorija termičkih pojava izazvanih Sunčevom radijacijom“, izložio je novu teoriju rasporeda Sunčevih radijacija na površini planeta i toka klimatskih promena u geološkoj prošlosti Zemlje.
Njegova reforma julijanskog kalendara prihvaćena je na Svepravoslavnom kongresu crkava u Carigradu 1923. Tvorac je i teorije o pomeranju Zemljinih polova.
Napisao je više od 700 monografija, studija, popularnih dela i udžbenika. Dela: „Kanon der Erdbestrahlung“, „Nebeska mehanika“, „Osnovi nebeske mehanike“, „Sekularna pomeranja Zemljinih polova“, „Istorija astronomske nauke“.
Šta je sve, osim ovog što stoji u šturim biografskim podacima, za svog veka uradio Milutin Milanković?
Milutin Milanković je bio matematičar, astronom, klimatolog, geofizičar, građevinski inženjer, doktor tehničkih nauka, vanredni profesor primenjene matematike i redovan profesor nebeske mehanike na Univerzitetu u Beogradu, dekan Filozofskog fakulteta, pionir u raketnom inžinjerstvu, potpredsednik SANU, direktor Astronomske opservatorije u Beogradu , član i re-osnivač Komisije za nebesku mehaniku Međunarodne astronomske unije od 1948. do 1953. i popularizator nauke.
Milanković je dao dva fundamentalna doprinosa nauci.
Prvi doprinos je „Kanon osunčavanja Zemlje“ koji karakteriše sve planete Sunčevog sistema.
Drugi doprinos je teorijsko objašnjenje zemljinih dugotrajnih klimatskih promena uzrokovanih astronomskim promenama položaja Zemlje u odnosu na Sunce, danas poznati kao Milankovićevi ciklusi.
Ovo objašnjava pojavu ledenih doba tokom geološke prošlosti zemlje, kao i klimatske promene na zemlji koje se mogu očekivati u budućnosti.
On je osnovao planetarnu klimatologiju izračunavanjem temperaturnih uslova na vrhu zemljine atmosfere kao i temperaturne uslove na planetama unutrašnjeg sunčevog sistema, Merkuru, Veneri, Marsu i zemljinom prirodnom satelitu, Mesecu.
Pored toga, Milanković, se smatra u geofizici za ko-autora teorije tektonskih ploča, sa svojim radom „Pomeranje zemljinih polova rotacije“.
Revizija Julijanskog kalendara
Milutin Milanković je predložio reformu Julijanskog kalendara 1923. godine.
Suština njegovog predloga bila je da će u narednom periodu godine biti „obične“ i trajaće 365 dana, ali će svaka četvrta biti prestupna. Od tog pravila se neće odstupati samo na kraju onih vekova čiji zbir stoleća deljiv sa 9 daje kao ostatak 2 ili 6. Tako će biti prestupni vekovi (2000, 2400, 2900, 3300…)
Za razliku od gregorijanskog kalendara koji predviđa da se ne odstupa osim na kraju onih vekova čiji je broj stoleća deljiv sa četiri (1600, 2000, 2400, 2800, 3200 i sl).
U maju 1923. godine, u načelu Pravoslavne Crkve su prihvatile kalendar; uklonjena je razlika od 13 dana, 1. – 13. oktobar 1923., nastalih od Nikejskog sabora do 20. veka, takođe, izmenjen algoritam prestupnih godina je usvojen od brojnih Crkava. Datumi Uskrsa i srodnih Praznika i dalje se obračunavaju po obrascu Julijanskog kalendara. U to vreme, Milanković je bio izrazio sumnju da period obrtanja Zemlje možda nije konstantan, što je bilo nemoguće dokazati i verifikovati sve do pojave kvarcnih i atomskih časovnika. Varijacije u periodu obrtanja Zemlje su glavni uzrok dugoročne netačnosti Gregorijanskog i revidiranog Julijanskog kalendara.
Nakon više decenija rada, 1955. godine, odlazi u penziju sa mesta profesora nebeske mehanike Filozofskog fakulteta. Milutin Milanković je doživeo moždani udar i umro je 1958. godine u Beogradu, u 79. godini života.
https://www.youtube.com/watch?v=Vs2ZuivZBrg
Nakon smrti, veći deo naučničke zajednice je osporio Milankovićevu „astronomsku teoriju“ i nije više priznavao rezultate njegovog istraživanja.
Ali, deset godina od njegove smrti i pedeset godina od prvog objavljivanja, Milankovićeva teorija je ponovo uzeta u razmatranje. Njegova knjiga je prevedena sa nemačkog na engleski jezik 1969. godine od strane „Izraelskog programa za naučne prevode“ pod naslovom „Canon of Insolation of the Ice-Age Problem“ i objavljena je od strane Američkog ministarstva trgovine i Nacionalne naučne fondacije iz Vašingtona.
U početku do priznanja se dolazilo veoma sporo, ali kasnije teorija se dokazala kao ispravna. Projekat CLIMAP (Climate: Long Range Investigation, Mapping and Production) je konačno prekinuo raspravu i dokazao Milankovićeve cikluse.
1972., naučnici su završili vremensku skalu klimatskih događaja za prošlih 700.000 godina iz uzoraka sedimenata sa dna okeana, nakon čega su izvršili analizu uzoraka jezgra i četiri godine kasnije došli do zaključka da se u prošlih 500.000 godina klima menjala zavisno od nagiba Zemljine obrtne ose i precesije. Godine 1988., novi glavni projekat COHMAP (Cooperative Holocene Mapping Project) rekonstruisao je obrasce globalnih klimatskih promena u poslednjih 18.000 godina, koji su ponovo pokazali da ključnu ulogu imaju astronomski faktori.
Godine 1989. projekat SPECMAP (Spectral Mapping Project) pokazao je da do klimatskih promena dolazi zbog promena u sunčevom zračenju svaka od ova tri astronomska ciklusa.
Godine 1999., pokazalo se da razlike u izotopskom sastavu kiseonika u sedimentima sa dna okeana slede Milankovićevu teoriju.
Postoje i druge novije studije koje ukazuju na validnost Milankovićeve teorije.
Iako su orbitalne sile klimatskih promena dobro prihvaćene, detalji o tome kako orbitalna kretanja dovode do promena osunčavanja, koje utiču na klimu se i danas raspravljaju.
Svet mu je odao priznanje:
U čast za njegova dostignuća u astronomiji, 1965. godine, a nakon uspešnih sovjetskih misija koje su obavile snimanje dalje stane Meseca, naučnici Sovjetske akademije su jedan krater na daljoj strani Meseca nazvali „Milanković“. Po njemu je nazvan i krater na Marsu.
Godine 1977., Zavod za udžbenike i nastavna sredstva iz Beograda u saradnji sa Muzejom nauke i tehnike SANU objavili su izabrana dela Milutina Milankovića.
Jedan asteroid nosi naziv 1605 Milanković, u početku je nosio službenu oznaku 1936 GA, otkrio ga je astronom Petar Đurković, sa Beogradske opservatorije 1936. godine. Na predlog ove opservatorije Međunarodna astronomska unija ga je preimenovala 1979. godine, na 100 godišnjicu od rođena Milutina Milankovića.
Takođe, na 100 godišnjicu od rođenja od Milankovića, američki naučnici Džon Imbri i Ketrin Pamer Imbri, objavili su knjigu pod naslovom „Ledeno doba:rešenje tajne“, u kojem su dali puno priznanje Milankovićevoj teoriji.
Godine 1983. održan je međunarodni naučni skup u američkoj državi Njujork, na geološkoj opservatoriji Lamont Doerti na Univerzitetu Kolumbije, nosio je naziv „Milanković i klima“ čime je odata velika počast naučnom doprinosu Milutina Milankovića.
Godine 1988. u Peruđi (Italija) organizovan je naučni skup pod nazivom „Ciklo-stratigrafija“. Na njemu je zvanično promovisana nova istraživačka metoda koja u osnovi ima Milankovićeve cikluse osunčavanja, a koja u ritmičkim smenama slojeva stena detektuje hladnije i toplije cikluse kroz koje je prošla naša planeta.
Godine 1993. ustanovljena je Medalja „Milutin Milanković“ koja se dodeljuje svake godine od strane Evropskog geofizičkog društva (od 2003. nosi naziv Evropska geofizička unija) u oblasti dugotrajnih promena klime i modelovanja.
NASA, u svojoj ediciji „Na ramenima giganta“ svrstala je Milankovića među 15 najvećih umova svih vremena u oblasti nauke o Zemlji.
Njegov lik se od 2012. nalazi na novčanici od 2000 srpskih dinara. Nekadašnji „Treći bulevar“ na Novom Beogradu poneo je naziv „Bulevar Milutin Milanković”.
Da li smo se dovoljno odužili najcitiranijem srpskom naučnom umu svih vremena?
Ako želite da saznate sve detalje vezane za naučno delo Milutina Milankovića:
Milutin Milanković – Putnik kroz vasionu i vekove
Pratite Krstaricu na www.krstarica.com