Pre nego što je na američko kopno stupio beli čovek, njime su vladale velike domorodačke civilizacije. Ono malo što o njima znamo dugujemo nimalo objektivnim zapisima konkvistadora, predanjima, legendama i retkim sačuvanim ostacima njihove veličanstvene arhitekture. Pusti gradovi pričaju priču o svojim davno nestalim stanovnicima i njihovoj tajanstvenoj sudbini.
Baš kao što je Kolumbo one slavne 1492. godine verovao da je stigao do Indije, tako je i američki istraživač Hiram Bingam 1911. godine bio uveren da je pronašao ruševine poslednje linije odbrane starih Inka. Tražeći Vilkabambu (Vilcabamba), još jedan u nizu gradova prema kojima Španci nisu imali milosti, stigao je do onoga što će kasnije biti poznato kao jedno od najvećih arheoloških otkrića u istoriji. Vekovima sakriven i zaboravljen od ljudi, grad Maču Pikču, čije ime znači Stari vrh, prikazao se svetu u punoj svojoj veličini.
Hramovi, ulice, trgovi, kuće. Očuvani kameni grad izronio je iz šipražja i postao najbolji primer kulture Inka. Duboko u Andima, na području današnjeg Perua, Maču Pikču danas privlači na stotine znatiželjnih turista dnevno. Oni dolaze da vide arhitektonsko čudo građevina sazidanih od nepravilnih kamenih blokova, koji međusobno savršeno prijanjaju jedan uz drugi. Dolaze da posete ovo teško pristupačno utvrđenje, koje je bilo dom hiljadama stanovnika. Ali, iznad svega, dolaze da osete mistiku mesta skrivenog među oblacima. Skoro potpuno neobjašnjiv način gradnje, brojna svetilišta i nepoznat razlog zašto su grad u petnaestom veku napustili svi stanovnici pravi su mamac za milione posetilaca.
U blizini glavnog grada Meksika nalazi se Teotihuakan (Teotihuacan), stari grad čije iskopine prekrivaju na stotine kvadratnih kilometara površine. Iskopavanja ruševina velelepnog Teotihuakana traju već dva veka. Mnogi gradovi i danas mogu samo da sanjaju o 45 metara širokim ulicama, a baš je to širina četiri kilometara dugačke glavne ulice ovog grada, takozvane Ulice mrtvih. Izgrađen u savršenoj harmoniji s kretanjima na nebeskom svodu, s impresivnim piramidama i hramovima, bogatim palatama i simetričnim ulicama, ovaj grad obavijen je velom tajni baš kao Maču Pikču. Nije poznato ko su njegovi osnivači i prvi graditelji, niti je jasno kako je grad opustošen. Njegove ruševine su pod pepelom zatekli Španci početkom šesnaestog veka.
U dolini reke Kopan na području Hondurasa krije se još jedan grad s kojim španski osvajači nisu imali sreće. Kad su ga pronašli u 16. veku, on je već odavno bio sasvim opustošen i opljačkan. Ruševine Kopana otkrivaju bogatstvo nasleđa Maja. Reprezentativni izdanci vajarske umetnosti, počevši od složenih reljefa na nadgrobnim stećcima, piramide, terena za ritualnu igru koja je navodno preteča današnjeg fudbala i najduži tekst pisan majanskim hijeroglifima samo su neke od atrakcija Kopana. Stanovnici su napustili grad još u desetom veku, takođe ne ostavivši jasnu sliku o propasti svoga grada. Kad je vekovima kasnije grad ponovo otkriven, američki istraživač Džon Lojd Stivens otkupio ga je od tadašnjeg vlasnika zemljišta za samo 40 dolara. Srećom, to je učinio radi očuvanja ovog vrednog spomenika kulture Maja, pa je on danas atrakcija zadivljenim turistima iz celog sveta.
Hoće li i pustim ulicama naših gradova u budućnosti šetati reke turista, ljudi zadivljeni našim graditeljskim veštinama i naprednim znanjima? Ako je verovati Majama, mogli bismo da doživimo njihovu sudbinu. Njihov kalendar je precizno odredio kraj ciklusa kojim se okončao njihov svet, a uskoro dolazi i kraj novog ciklusa, nestanak sveta kakvog danas poznajemo. Dok se divimo lepotama starih indijanskih gradova i maštamo o svetovima koje je progutala istorija i pohlepa osvajača, zaboravljamo da se osvrnemo na svet oko sebe kako bismo ga spasli od vlastitog uništavanja.
Pratite Krstaricu na www.krstarica.com